मला मासे पालन करायचे आहे कसे करायचे किती जागा लागते

Question

अनुराग गुप्ता · Accepted Answer

मासे पालन (मत्स्यपालन) एक फायदेशीर व्यवसाय आहे, जो योग्य नियोजन आणि व्यवस्थापनाने चांगले उत्पन्न देऊ शकतो. मत्स्यपालनासाठी योग्य जागा, तलाव किंवा टाकीची निवड, पाण्याचे व्यवस्थापन, माशांचे योग्य प्रकार, खाद्य व्यवस्थापन, आणि बाजारपेठेचा अभ्यास आवश्यक असतो. खालील माहिती मासे पालनाची सुरुवात करण्यासाठी उपयुक्त ठरेल:

1. जागेची निवड
जागा किती लागते: मत्स्यपालनासाठी तलाव किंवा टाकीची निवड केल्यास, तलावाची आकारमान तुमच्या व्यवसायाच्या स्केलवर अवलंबून असते. सामान्यत: घरगुती किंवा लहान स्तरावरील मत्स्यपालनासाठी 0.05 ते 0.1 हेक्टर (500 ते 1000 चौ. मीटर) जागा पुरेशी असते. व्यावसायिक स्तरावर, 0.5 ते 1 हेक्टर (5000 ते 10,000 चौ. मीटर) जागा उत्तम राहते.
तलाव तयार करताना खोलाई साधारणत: 1.5 ते 2 मीटर असावी, ज्यामुळे माशांना पुरेशी जागा मिळेल आणि पाण्याचा योग्य निचरा होईल.
2. पाण्याचे व्यवस्थापन
तलावातील पाणी स्वच्छ आणि योग्य ऑक्सिजनयुक्त असावे. पाण्याचा pH स्तर 6.5 ते 8 च्या दरम्यान योग्य असतो.
पाण्याचे तापमान साधारणत: 25°C ते 30°C मध्ये असावे. थंड किंवा गरम पाणी माशांच्या वाढीस त्रासदायक ठरू शकते.
तलावातील पाण्याचे निचरा आणि पुनर्भरण व्यवस्थित राहील याची काळजी घ्या. तलावाचे पाणी नियमित स्वच्छ ठेवण्यासाठी ऑक्सिजनची पूर्तता आणि शुद्धीकरण आवश्यक आहे.
3. माशांचे प्रकार निवड
रोहू (Rohu), कटला (Catla), मृगळ (Mrigal) हे भारतीय पद्धतीचे गोड्या पाण्यातील मासे सामान्यतः पालले जातात.
काही जण तिलापिया, कॉमन कार्प, पंगास हे जलद वाढणारे मासे निवडतात.
स्थानिक बाजारपेठ आणि हवामानानुसार माशांचे प्रकार निवडा. तुम्ही 3-4 प्रकारचे मासे एकत्रितपणे पालू शकता, ज्यामुळे उत्पादन वाढते.
4. माशांचे खाद्य व्यवस्थापन
माशांना प्रोटीनयुक्त आणि पोषणमूल्य असलेले खाद्य दिले पाहिजे. बाजारात मिळणारे व्यावसायिक खाद्य किंवा नैसर्गिक खाद्य वापरता येते.
गहू, तांदूळ, सोयाबीन, सरकी इत्यादींचा खाद्य म्हणून वापर करू शकता.
माशांना दररोज त्यांच्या वजनाच्या 3-5% प्रमाणे खाद्य द्यावे. खाद्याचे प्रमाण वय, प्रकार आणि वातावरणानुसार कमी-जास्त करता येते.
5. तलावाचे व्यवस्थापन
तलावामध्ये जास्त मासे ठेवणे टाळा. साधारणत: 1 घन मीटर पाण्यासाठी 5-10 माशांचे प्रमाण योग्य आहे.
तलावातील पाणी नियमितरीत्या तपासणे, ऑक्सिजनची पूर्तता करणे, आणि पाण्यातील तणनाशके किंवा विषारी पदार्थ टाळणे आवश्यक आहे.
6. रोग नियंत्रण आणि व्यवस्थापन
माशांना विविध प्रकारचे बुरशीजन्य, जीवाणूजन्य किंवा परजीवी रोग होऊ शकतात. त्यासाठी रोग नियंत्रणाचे योग्य उपाय करणे आवश्यक आहे.
पाण्यातील तणनाशके आणि औषधांचा संतुलित वापर करावा.
7. उत्पादन आणि विक्री
मासे साधारणत: 6 महिन्यांत विक्रीयोग्य होतात. बाजारपेठेनुसार योग्य वजन आणि आकार असलेल्या माशांची विक्री करता येते.
उत्पादनानंतर माशांना ताजे ठेवणे आणि वाहतूक व्यवस्था योग्य असावी.
8. मासे पालनाचे फायदे
कमी जागेत जास्त उत्पन्न मिळवण्याचा हा उत्तम व्यवसाय आहे.
कमी भांडवलात सुरू करता येणारा व्यवसाय आहे, ज्यात जलद उत्पन्न मिळते.
बाजारात माशांची मोठी मागणी असल्याने चांगले दर मिळतात.
9. सरकारी योजना आणि मदत
मत्स्यपालनासाठी विविध सरकारी योजना आणि अनुदान उपलब्ध आहेत. मत्स्य विभागाशी संपर्क साधून सबसिडी मिळवू शकता.
याशिवाय मत्स्यपालनासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होऊन अधिक मार्गदर्शन मिळवू शकता.