मासीचा माज कसा ओखायचा

Question

Arjun Sherekar · Answer

नमस्कार
माजाची लक्षणे
माजाची लक्षणे ही जनावरे स्पष्ट माजावर येण्यापूर्वीची लक्षणे, जनावरातील स्पष्ट पक्का माजाची लक्षणे आणि जनावरातील स्पष्ट पक्का माज संपल्यानंतरची लक्षणे या तीन प्रकारांत मोडतात. जनावरे स्पष्ट माजावर येण्यापूर्वी कळपातील दुसऱ्या जनावरांबरोबर लगट करण्याचा प्रयत्न करतात. कळपातील इतर जनावरांवर उड्या मारतात.

गाय- म्हैस अधूनमधून हंबरते, कान टवकारते, अस्वस्थ आणि बेचैन होते, त्यांची भूक मंदावते, दूध कमी होते, गोठ्यामध्ये फिरण्याचे प्रमाण वाढते, योनीचा भाग किंचित लालसर ओलसर आणि सुजल्यासारखा दिसतो.
 
स्पष्ट माज येण्यापूर्वी गाई- म्हशीमधील लक्षण म्हणजे तिच्या पाठीवर जनावरे उड्या मारत असतील तर ती शांत उभी न राहता पुढे पळत जाते. म्हशीमधील वरील सर्व माजाची लक्षणे दिसतीलच असे नाही. म्हशींमध्ये मुका माज दाखविण्याचे प्रमाण अधिक असते.

स्पष्ट माजावर आलेली गाय- म्हैस कळपातील वळूकडे आकर्षित होऊन जवळ जाऊन उभी राहते. तिच्यावर वळू किंवा दुसरी जनावरे पाठीमागून उड्या मारत असल्यास माजावर आलेली गाय- म्हैस स्थिर उभी राहते यालाच आपण "पक्का माज, खडा माज' असे म्हणतो. माजावर आलेली गाय- म्हैस शेपटी उंचावून वारंवार लघवी करते. योनीमार्गातून पारदर्शक काचेसारखा स्वच्छ चिकट स्राव/ सोट तारेसारखा बाहेर लोंबकळू लागतो आणि तो जनावराच्या शेपटीवर तसेच मागील भागावर चिकटलेला आढळून येतो. माजावर आलेल्या जनावराचे तापमान 0.5 अंश ते एक अंशाने वाढते. गाई- म्हशीमध्ये माजाची वरील लक्षणे आढळून आल्यावर कृत्रिम, नैसर्गिक रेतन करण्याचा योग्य कालावधी आहे

म्हशींतील माज ओळखण्याच्या आधुनिक शास्त्रोक्त पद्धती

म्हशींच्या प्रजनन काळाविषयी माहिती देणारा गोलाकार तक्ता - जनावरांच्या प्रजननाविषयी सर्व नोंदी असल्यास पुढील माजाच्या तारखा, विण्याच्या तारखा या तक्‍त्याच्या आधारे बिनचूक बघता येतात.

कळपात नसबंदी केलेला वळू सोडणे ः म्हशींच्या कळपांमध्ये नियमित माज ओळखण्यासाठी नसबंदी केलेला वळू सोडण्यात येतो.

जनावरांच्या पायाची गती मोजण्यासाठी पायाला बसविण्याचे उपकरण - माजावर आलेली जनावरे माजाच्या कालावधीत माजावर नसतानाच्या कालावधीपेक्षा दुप्पट चालतात. या यंत्रावर दर्शविलेल्या आकड्यांवरून कळपातील माजावर आलेली जनावरे ओळखता येतात.

जनावरांचा माज ओळखण्यासाठी श्‍वानांचा वापर - काही देशांमध्ये कळपातील जनवारांचा माज ओळखण्यासाठी प्रशिक्षण दिलेले श्‍वान, कुत्रे दररोज विशिष्ट वेळी कळपात सोडण्यात येते. हे श्‍वान जनावरांचा पार्श्‍वभाग हुंगते आणि माजावर आलेली जनावरे शोधून काढते.

जनावरातील "माजाचे संनियंत्रण' - कळपातील अनेक जनावरांना एकाच वेळी एकाच दिवशी माजावर आणण्यासाठी सर्व गाई- म्हशींना "प्रोस्टॉग्लॅडिन' घटक असलेले इंजेक्‍शन देण्यात येते. माजावर आल्यानंतर एकाच वेळी सर्व जनावरांमध्ये कृत्रिम रेतन करून घेता येते.

रक्तातील- दुधातील "प्रोजेस्टेरॉन'चे प्रमाण - जनावरांच्या रक्तातील- दुधातील "प्रोजेस्टेरॉन' या संप्रेरकाच्या प्रमाणावरून जनावर माजावर आहे किंवा नाही याचे निदान करता येते. माजावर असलेल्या जनावरांच्या दुधातील- रक्तातील प्रोजेस्टेरॉन या संप्रेरकाचे प्रमाण अत्यल्प असते.