दुगधव्यवसाय कसा सुरू करावा लोण बाबतीत माहिती सांगा

Question

Arjun Sherekar · Accepted Answer

नमस्कार
दुग्धव्यवसाय सुरू करण्यासाठी खालील गोष्टींची काळजी घ्या:

1. योग्य जागेची निवड: दुधाळ जनावरांसाठी स्वच्छ, हवेशीर आणि पुरेशी जागा असलेली जागा निवडा.
2. जनावरांची निवड: दुधाचे उत्पादन जास्त असलेल्या आणि रोगप्रतिकारक जनावरांची निवड करा.
3. आहार आणि पाणी: जनावरांना पोषक आहार आणि स्वच्छ पाण्याची व्यवस्था करा.
4. आरोग्य देखभाल: जनावरांची नियमित वैद्यकीय तपासणी करा आणि आवश्यक लसीकरण करा.
5. दुग्ध प्रक्रिया: दूध गोळा करणे, त्याचे प्रक्रिया करणे आणि साठवणे यासाठी आवश्यक साधनसामग्री आणि तंत्रज्ञान वापरा.
6. बाजारपेठेचा अभ्यास: आपल्या उत्पादनांची विक्री करण्यासाठी योग्य बाजारपेठेचा अभ्यास करा आणि योग्य किंमत मिळवा.
7. प्रशिक्षण: दुग्धव्यवसायाचे तांत्रिक ज्ञान मिळविण्यासाठी प्रशिक्षण घ्या.

या सर्व गोष्टींची काळजी घेऊन दुग्धव्यवसाय सुरू करू शकता.

डेअरी कर्ज योजनेअंतर्गत कश्या कश्यासाठी कर्ज मिळू शकते.

डेअरी फार्मिंग लोन   मध्ये फक्त गाय किंवा म्हैस ह्या खरेदी करण्यासाठीच लोन मिळते असे नाही तर दुग्ध व्यवसायाशी निगडित प्रत्येक गोष्टीसाठी दिल्या जाणाऱ्या कर्जाला डेअरी फार्मिंग लोनच म्हणतात. डेअरी फार्मिंग लोन अंतर्गत दिल्या जाणाऱ्या वेगवेगळ्या प्रकारच्या लोनची यादी मी खाली दिलेली आहे.

उच्च प्रतीच्या दूध देणाऱ्या गाई व म्हैस खरेदी करण्यासाठी.
दूध दुभत्या जनावरांसाठी गोठा बांधणे  किंवा आहे त्या गोठ्याची दुरुस्ती करणे तसेच आहे तो गोठा मोठा करणे किंवा अद्ययावत करणे.
दुधाच्या प्रोसेसिंग मध्ये लागणारे विविध मशनरी  खरेदी करण्यासाठी जसे क्रीम सेपरेटर , फॅट टेस्टिंग मशीन , दूध साठवण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारचे भांडी, दूध मापण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारची मापे, जनावरांना दिला जाणारा चारा यांची कटिंग करण्यासाठी चाफ कटर.
डेअरी फार्मिंग लोन करताना त्यामध्ये पेंड खरेदी करण्यासाठी, चारा खरेदी करण्यासाठी, औषधे खरी खरेदी करण्यासाठी‌ खेळते भांडवल 
दूध संकलन  तसेच त्या दुधावर प्रोसेसिंग तसेच त्या दुधाचे वितरण, दुधापासून विविध बाय प्रॉडक्ट तयार करण्यासाठी लागणारे विविध मशिनरी किंवा याच्यावर आधारित विविध उद्योग.
सुधारित पद्धतीने दूध काढण्यासाठी मिल्किंग मशीन , दुधाचे वितरण करण्यासाठी बॉटल्स, दुधाचे पॅकिंग  करण्यासाठी पॉलिथिन फूड ग्रेड बॅग्स आणि त्या पॅक करण्यासाठी त्याला लागणाऱ्या विविध मशीनरी.
यासोबतच या गोठ्यांवर संबंधित असणारे विविध ऍक्टिव्हिटी जसे की गोबर गॅस प्लांट किंवा शेणखत किंवा गांडूळ खत तयार करण्यासाठीही लोन मिळू शकते.

पात्रता

अठरा वर्षे पूर्ण असणारा कोणताही भारतीय व्यक्ती डेअरी फार्मिंग लोन साठी पात्र आहे. 
शेती असणारे आणि शेती नसणारे हे दोन्ही प्रकारचे शेतकरी पात्र आहेत..
आपल्याला मोठ्या प्रमाणामध्ये डेअरी फार्मिंगच्या कमर्शियल प्रोजेक्ट करायचा असेल तर आपल्याला या व्यवसायाचा उत्तम अनुभव असणे आवश्यक आहे.
डेअरी फार्मिंग साठी दूध संस्था तसेच बचत गट हे सुद्धा पात्र आहेत.

कर्ज रक्कम 
डेअरी फार्मिंग लोन  घेताना शेतकऱ्यांना पडणारा सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न म्हणजे की या प्रोजेक्टसाठी किती लोन मिळेल. दुग्ध व्यवसायासाठी आपल्याला आपल्या प्रकल्प खर्चाच्या 90% पर्यंत कर्ज मिळू शकते आणि यामध्ये विविध वस्तूंचा प्रोजेक्ट कॉस्टचा उल्लेख असला पाहिजे आणि या वस्तूंचे दर नाबार्डने दिलेल्या मार्गदर्शक किमतीनुसार असले पाहिजेत किंवा आपण मार्केटमध्ये सरासरी जे दर आहेत त्याप्रमाणे दर गृहीत धरू शकतात. प्रकल्पासाठी वेगवेगळ्या वस्तू मशनरी आणि लागणाऱ्या इतर गरजेच्या वस्तू यांचे जे दर लावलेले आहेत ते हेतूपुरस्पर जास्तीचे लावले नाहीत ना याची बँक पडताळणी करत असते. या प्रकल्प खर्चामध्ये आपल्याला लागणारा साधारण एक महिन्यापर्यंत लागणारे खेळते भांडवल आपल्याला कर्ज स्वरूपात मिळू शकते.

मार्जिन रक्कम 
डेअरी फार्मिंग लोन साठी आपल्याला स्व:गुंतवणूक म्हणजेच मार्जिन मनी कमीत कमी १०% आवश्यक आहे.

कर्ज वितरण 
आपल्याला डेअरी फार्मिंग लोन मंजूर झाल्याच्या नंतर आपण ज्यांच्याकडून जनावर खरेदी करणार आहात, मिल्किंग मशीन खरेदी करणार आहात, शेड ज्यांच्याकडून बांधून घेणार आहात, विविध वस्तू आपण त्यांच्याकडून खरेदी करणारा आहात त्यांना त्यांच्या बँक खात्यावर आपली बँक थेट रक्कम जमा करते. रक्कम पाठवताना कर्ज व मार्जिन मनी असे एकत्र रक्कम ट्रान्सफर होत असते. कुठलाही खर्च आपल्याला आपल्या खात्यावर जमा मिळत नाही.

बहुतेक वेळी शेतकरी कर्जाची फाईल बँकेत दिल्यानंतर खर्च करण्यास सुरू करतात जसे की शेडचा बेस बनवणे शेड बनवणे आणि त्यानंतर बँकांमध्ये जाऊन सांगतात की आम्ही हा खर्च केलेला आहे आणि याची पैसे आम्हाला आमच्या बचत खात्यावर मिळावे तर मी आपल्याला सांगू इच्छितो की अशा प्रकारचा खर्च जरी आपण केलेला असेल तर बँक ती आपल्याला आपल्या खात्यावर देऊ शकत नाही त्यामुळे आपण त्या त्या व्यक्तीकडून काम करून घेऊन त्यांच्या बँक खात्यावर पैसे जमा करावे.

आपले कर्ज मंजूर झाल्याच्या नंतर संपूर्ण कर्ज एकत्र पाठवले जात नसते, आपण ज्याप्रमाणे प्रोजेक्ट पूर्ण करतात त्या टप्प्याटप्प्याने आपल्याला त्या खर्चाचे पेमेंट केले जाते  जसे की सर्वात प्रथम आपण आपल्या गोठ्याचा बेस तयार केला तर त्याचे पैसे पेमेंट करणार त्यानंतर बँकेच्या अधिकारी त्याचे येऊन वेरिफिकेशन करणार त्यानंतर पुढील शेड बनवण्यासाठी पैसे वितरित करणार त्यानंतर ते शेड बांधकाम झाल्याच्या नंतर परत बँकेच्या अधिकारी वेरिफिकेशन ला येणार आणि त्याच्या पुढचा हप्ता वितरित करणार अशाप्रमाणे टप्प्याटप्प्याने बँक कर्ज वितरण करत असते.

आपण जर दोन जनावरांपेक्षा जास्त जनावरांचा जर प्रोजेक्ट केलेला असेल तर आपल्याला सर्व जनावरे खरेदी करण्यासाठी एकदाच कर्ज वितरण केले जात नाही कारण आपले कर्जाचा हप्ता वर्षभर सुरू असतो परंतु जनावरांचा दूध देण्याचा कालावधी वर्षभर सुरू नसतो त्यामुळे आपण समजा दहा जनावरांचा प्रकल्प केला असेल तर पाच जनावरे खरेदी करण्यासाठी सुरुवातीला कर्ज वितरण केले जाते आणि उरलेल्या पाच जनावरांसाठी पहिल्या जनावरांच्या भाकड काळ जवळ येत असताना दुसऱ्या पाच जनावरांसाठी कर्ज वितरित केले जाते जेणेकरून आपल्या उत्पन्नाचा स्त्रोत कायम राहील आणि त्याद्वारे आपण बँकेच्या कर्जाची परतफेड योग्यरीत्या करू शकतो.

आपण बँकेच्या कर्जामधून जो काही खर्च करून पूर्ण गोठा बांधलेला आहे काही मशिनरी वस्तू खरेदी केलेले आहेत तसेच जनावर खरेदी केलेले आहेत तर या सर्वांची बिले पक्की किंवा कच्ची बँकेला वेळेवर सादर करणे गरजेचे आहे.

बहुतेक शेतकऱ्यांना किंवा ग्राहकांना असा प्रश्न पडतो की आम्ही आमच्या गावातून एका दुसऱ्या शेतकऱ्याकडून गाय किंवा म्हैस खरेदी केलेली आहे तर अशा स्थितीमध्ये बँकेला बिल कसे द्यावे तर मी सोबत अशा खरेदीसाठी उपयोगी अशा पावतीचा एक फॉरमॅट जोडलेला आहे, आपण तो फॉरमॅट वाचू शकता आणि तशाप्रकारे आपण कच्ची पावती तयार करून बँकेला सादर करू शकता अशी पावती बँक स्वीकारते.

परतफेड कालावधी (Repayment Period)
डेअरी फार्मिंग लोन मध्ये परतफेडीचा कालावधी हा आपल्या प्रोजेक्टच्या रकमेवर किंवा आपण किती जनावरे खरेदी करणार आहात यावर अवलंबून असतो जसे की आपण छोट्या प्रमाणात प्रोजेक्ट करत असाल म्हणजेच दोन किंवा तीन किंवा चार जनावरे करत असतात तर आपल्याला जास्तीत जास्त 36 महिने म्हणजेच तीन वर्षापर्यंत आपल्याला परतफेड कालावधी मिळू शकतो आणि त्यापेक्षा जास्त जनावरांचा जर आपला प्रोजेक्ट असेल तर आपल्याला सात वर्षे म्हणजेच 84 महिन्यापर्यंत परतफेड कालावधी मिळू शकतो. जर आपला प्रकल्प कमर्शियल प्रकल्प असेल तर त्या प्रकल्पाच्या अनुरूप यामध्ये परतफेड कालावधी दिलेला असतो यामध्ये प्रकल्प यामध्ये परतफेड कालावधी कमी किंवा जास्त करण्याचा अधिकार बँकेला असू शकतो.

तारण (Security)
कर्ज म्हटल्यानंतर ग्राहकांच्या सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न असतो की या कर्जासाठी तारण म्हणून काय द्यावे लागेल तर मी आपल्याला सांगू इच्छितो की रिझर्व बँकेच्या नियमानुसार बहुतेक सर्व बँका रु. १,६०,०००/- पर्यंत कुठलेही वेगळे तारण घेत नाहीत आपण बँकेच्या कर्जामधून जे जनावर खरेदी केलेले आहेत तेच बँकेकडे तारण म्हणून दिलेली असते.

ज्यांचे लोन रु. १,६०,०००/- पेक्षा जास्त आहे त्यांच्यासाठी आपली शेती तारण (Declaration of Charge म्हणजेच बोजा नोंद करणे) देऊ शकता किंवा ज्यांच्याकडे शेती नसेल आणि ते जे आपला गोठा आहे ज्या जागेवर बांधत आहे ती जागा त्यांच्या कर्जासाठी तारण देऊ शकतात किंवा ते गोठा जर भाड्याच्या जागेवर करत असतील तर त्यांची दुसरी तारण मालमत्ता किंवा फिक्स डिपॉझिट या गोष्टी बँकेला तारण म्हणून देऊ.

बहुतेक जणांना असा प्रश्न असतो की उद्योग कर्जामध्ये CGTMSE मार्फत कर्जाला गॅरंटी मिळत असते तशी गॅरंटी दूध व्यवसायाच्या कर्जाला मिळते का तर कशी गॅरंटी दूध व्यवसायाच्या कर्जाला मिळत नाही कारण CGTMSE  मधून मिळणारी क्रेडिट गॅरंटी ही फक्त सूक्ष्म मध्यम आणि लहान उद्योगांसाठी आहे जे की शेतीशी संबंधित नाहीत त्यामुळे आपल्याला रु. १,६०,०००/- वरच्या प्रत्येक कर्जासाठी वेगळे तारण द्यावे लागेल.

जनावरांचा  विमा ( Insurance of Animals)
आपण डेअरी फार्मिंग लोन (Dairy loan scheme) अंतर्गत जे जनावर घेणार आहात तर त्या सर्व जनावरांचा विमा करणे बंधनकारक असते तसेच आपण जो गोठा बांधलेला आहे किंवा आपण जी मशनरी घेतलेली आहे त्या सर्वांचा विमा करणे गरजेचे आहे यामध्ये सर्वात महत्त्वाची गोष्ट जर आपल्याकडे त्याच गोठ्यामध्ये पूर्वीची काही जनावरे असतील आणि आपण नवीन जनावरे त्याच गोठ्यामध्ये बांधणारा असाल तर आपल्याला पूर्वीची जनावरे आणि नवीन जनावरे या सर्वांचा विमा करावा लागेल म्हणजेच आपल्या गोठ्यामध्ये असणाऱ्या सर्व जनावरांचा विमा आपल्याकडे असणे गरजेचे आहे या विम्यासाठी साधारण जनावरांच्या खरेदी किमतीच्या प्रतिवर्ष ५% एवढा विमा खर्च येतो या विम्यामध्ये जनावरांचा मृत्यू आणि भाकड म्हणजेच जनावर कदाचित भाकड निघाले तर तशा प्रकारचा पण विमा याच्यामध्ये मिळू शकतो फक्त विमा करताना या गोष्टी दोन्ही गोष्टी त्यामध्ये अंतर्भूत आहेत का नाही याचा विमा करताना नक्की खात्री करावी.

डेअरी फार्मिंग लोन साठी लागणारी कागदपत्रे (Documents required for Dairy Farming Loan)
पॅन कार्ड
आधार कार्ड
रेशन कार्ड
आपले विज बिल
शेती असेल तर शेतीचा सातबारा आणि आठ उतारा 
आपण ज्या ठिकाणी गोठा बांधणार आहात त्या जागेच्या मालकी हक्काचा पुरावा किंवा आपण जर भाड्याच्या जागेमध्ये गोठा करणारा असाल तर त्याचा भाडेकरार, हा भाडेकरार लोनचा परतफेड कालावधी जेवढा आहे तेवढ्या कालावधीचा भाडेकरार असणे गरजेचे आहे.
आपल्या गोठ्यासाठी करणारे विविध खर्च आणि खरेदी करणाऱ्या विविध वस्तू या सर्वांचे कोटेशन असणे गरजेचे आहे. यामध्ये महत्त्वाचे आपल्याला प्रश्न पडू शकतो की हे सर्व कोटेशन जीएसटीचे असतील असणे गरजेचे आहे का नाही तर मी आपल्याला सांगू इच्छितो जीएसटी असणे किंवा नसणे हा त्या त्या व्यापाऱ्याचा प्रश्न आहे जो व्यापारी जीएसटी ला पात्र असेल त्याचे बिल जीएसटी असलेले असते आणि जो व्यापारी पात्र नाहीये त्याचे बिल जीएसटी नसते त्यामुळे ते बिल जीएसटी असावे किंवा नसावे हा वस्तू खरेदी करण्याचा विषय नसतो त्यामुळे आपण याच्याबद्दल बँकेलाही आणि स्वतःही विचारणा करत बसू नये.
आपल्याला होणारे इतर खर्च म्हणजेच हिरवा चारा, कोरडा चारा, पेंड. 
आपल्याला मजूर लागणार असतील तर त्यांचा पगारीचा खर्च हा सर्व गोष्टीचा अंतर्भाव आपल्या प्रोजेक्टमध्ये करावा आणि त्याचे रीतसर कोटेशन कर्ज प्रकरणासोबत द्यावेत.
व्याजदर (Rate of Interest)
डेअरी फार्मिंग लोन (Dairy Farming Loan) हे कृषी कर्जामध्ये मोडते त्यामुळे या कर्जाला सरळव्याज लागत असते आणि या सर्व व्याजामध्ये सरासरी सर्व बँकांमध्ये सध्या १०% ते ११.५०% व्याजदर आहेत. हे व्याजदर थोड्याफार फरकाने कमी-जास्त असू शकतात.

शासकीय योजना (Credit Linked Government Subsidy Schemes)
डेअरी फार्मिंग साठी विविध शासकीय योजना उपलब्ध आहेत यामध्ये विविध योजनांमध्ये आपल्याला ठराविक रक्कम सबसिडी म्हणून मिळत असते किंवा काही मध्ये व्याजाचा परतावा मिळू शकतो काही योजनांची यादी मी खाली दिलेली आहे.

प्रधानमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (PMEGP कर्ज योजना)
मुख्यमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (CMEGP कर्ज योजना)
अण्णासाहेब पाटील आर्थिक मागास योजनेअंतर्गत व्याज परतावा योजना
विविध आर्थिक मागास महामंडळ यांच्यामार्फत राबवल्या जाणाऱ्या योजना
आपल्याला जर वरीलपैकी कोणत्या शासकीय योजनेचा लाभ घ्यायचा असेल तर तो आपण त्या शासकीय कार्यालयाशी किंवा ऑनलाईन पद्धतीने अर्ज भरून आपण त्याचा लाभ घेऊ शकता बँक स्वतःहून आपल्याला या योजनेसाठी कुठल्याही योजनेसाठी स्वतःहून अर्ज करत नसते बँकेकडून आपल्याला कुठल्या कागदपत्रांची आवश्यकता लागल्यास बँक आपल्याला ते कागदपत्र पुरवत असते परंतु आपण बँकेच्या अधिकारी आणि कर्मचारी यांची जबाबदारी आपल्याला शासकीय अनुदानाचा लाभ मिळवून देणे असते असे समजू नये.