चंदन नर्सरी कशी करावी

Question

Anurag Gupta · Answer

चंदनाची नर्सरी सुरू करणे एक फायदेशीर आणि दीर्घकालीन गुंतवणूक आहे, कारण चंदनाची बाजारात मोठी मागणी आहे. चंदनाचे झाड (Santalum album) हे आपल्या औषधी गुणधर्मांसाठी आणि लाकडाच्या सुगंधासाठी ओळखले जाते. चंदनाची नर्सरी सुरू करण्यासाठी खालील महत्त्वाच्या गोष्टींची माहिती घेणे आवश्यक आहे:

1. जमिनीची निवड:
चंदनाच्या झाडांना हलकी आणि चांगली निचरा होणारी जमीन आवश्यक असते.
जमीन निचरा होणारी, मध्यम सुपीकता असलेली असावी. पाण्याचे ठिकाणी खूप पाणी साचणारी जमीन टाळा.
जमिनीचा pH स्तर 6.5 ते 7.5 असावा, म्हणजेच थोडी अम्लीय किंवा क्षारीय मृदा योग्य असते.
2. चंदनाची लागवड कशी करावी:
बियाणांची निवड: चंदनाच्या बियांची निवड हिवाळ्यात केली जाते. बियाणे चांगल्या प्रतीचे असावेत.
बियाणे रुजवणे: बियांचे त्वचेचे कवच जाड असते, म्हणून चंदनाच्या बियांची रुजवण करण्यापूर्वी त्यांना गरम पाण्यात 12-24 तास भिजवावे. यामुळे त्यांची रुजवणक्षमता वाढते.
बियांची रुजवण पालापाचोळ्याच्या मिश्रणामध्ये किंवा कोकोपीटमध्ये केली जाते. या प्रक्रियेस 4 ते 8 आठवडे लागू शकतात.
3. सहचर वनस्पती (Host Plants):
चंदनाचे झाड अर्धपारजीवी (semi-parasitic) आहे, म्हणजेच ते काही पोषक तत्त्वांसाठी इतर झाडांच्या मुळांवर अवलंबून असते.
चंदनाच्या झाडासोबत अशा वनस्पती लावा ज्या त्यास पोषक तत्त्व पुरवतील. पोंगामिया (करंज), काशीद, कडूनिंब आणि काही तृणधान्ये चंदनाच्या झाडांसोबत सहचर वनस्पती म्हणून योग्य असतात.
4. पाणी व्यवस्थापन:
चंदनाच्या झाडांना कमी पाणी लागते, त्यामुळे सुरुवातीच्या काळातच योग्य पाण्याचा पुरवठा करावा लागतो.
फक्त जमिनीला ओलावा मिळण्याइतपत पाणी द्या. ओलावा खूप जास्त असणे टाळा.
5. नर्सरीची देखभाल:
तणनाशकांचा वापर: चंदनाच्या नर्सरीत तणांमुळे रोपांची वाढ अडथळीत होते, म्हणून नियमित तणनाशकांचा वापर करा.
खते: नर्सरीत जैविक खते वापरा. आवश्‍यकतेनुसार नायट्रोजन, फॉस्फोरस आणि पोटॅश असलेली खते द्यावीत.
रोग आणि कीटक नियंत्रण: सुरुवातीला चंदनाच्या रोपांना खोडकिडे किंवा इतर कीटकांचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो. त्यासाठी जैविक कीटकनाशकांचा वापर करा.
6. रोपे तयार होण्यास कालावधी:
चंदनाच्या रोपांना 12 ते 18 महिने लागवडीसाठी तयार होण्यास वेळ लागतो.
नर्सरीत चांगल्या प्रकारे देखभाल केल्यास रोपे निरोगी आणि मजबूत होतात, ज्यामुळे शेतात लागवड केल्यावर चांगली वाढ होऊ शकते.
7. लागवड केल्यानंतर:
चंदनाच्या झाडांची वाढ हळूहळू होते आणि त्यांना 12 ते 15 वर्षे लागतात परिपक्व होण्यासाठी. त्यानंतर चंदनाचे लाकूड काढण्यासाठी त्यांची तोड करता येते.
प्रत्येक झाडाचे लाकूड उच्च दर्जाचे असल्यामुळे बाजारात त्याची चांगली किंमत मिळते.
8. परवाना आणि कायदे:
चंदनाच्या लागवडीसाठी काही ठिकाणी विशेष परवाना आवश्यक असतो, कारण हा एक संरक्षित झाडांचा प्रकार आहे. लागवड करण्यापूर्वी स्थानिक वन विभाग किंवा कृषी विभागाकडून आवश्यक परवानग्या घ्या.
चंदनाची नर्सरी व्यवस्थापन एक दीर्घकालीन प्रक्रिया असली तरी ती अत्यंत फायदेशीर ठरते.